آیه 14 سوره انفطار

وَ إِنَّ الْفُجَّارَ لَفِي جَحِيمٍ «14»

وَ إِنَّ الْفُجَّارَ: و به درستى كه بدكاران كه منكر قيامت و بعث‌اند، لَفِي جَحِيمٍ‌: هر آينه در جهنّم‌اند با عذاب آن. اين بيان آن چيزى است كه حفظه اعمال را به جهت آن مى‌نويسند و تهويل و تهديد مشركان و عاصيان و لطف بر اهل ايمان.

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ‌

إِذَا السَّماءُ انْفَطَرَتْ «1» وَ إِذَا الْكَواكِبُ انْتَثَرَتْ «2» وَ إِذَا الْبِحارُ فُجِّرَتْ «3» وَ إِذَا الْقُبُورُ بُعْثِرَتْ «4»

عَلِمَتْ نَفْسٌ ما قَدَّمَتْ وَ أَخَّرَتْ «5» يا أَيُّهَا الْإِنْسانُ ما غَرَّكَ بِرَبِّكَ الْكَرِيمِ «6» الَّذِي خَلَقَكَ فَسَوَّاكَ فَعَدَلَكَ «7» فِي أَيِّ صُورَةٍ ما شاءَ رَكَّبَكَ «8» كَلاَّ بَلْ تُكَذِّبُونَ بِالدِّينِ «9»

وَ إِنَّ عَلَيْكُمْ لَحافِظِينَ «10» كِراماً كاتِبِينَ «11» يَعْلَمُونَ ما تَفْعَلُونَ «12» إِنَّ الْأَبْرارَ لَفِي نَعِيمٍ «13» وَ إِنَّ الْفُجَّارَ لَفِي جَحِيمٍ «14»

يَصْلَوْنَها يَوْمَ الدِّينِ «15» وَ ما هُمْ عَنْها بِغائِبِينَ «16» وَ ما أَدْراكَ ما يَوْمُ الدِّينِ «17» ثُمَّ ما أَدْراكَ ما يَوْمُ الدِّينِ «18» يَوْمَ لا تَمْلِكُ نَفْسٌ لِنَفْسٍ شَيْئاً وَ الْأَمْرُ يَوْمَئِذٍ لِلَّهِ «19»

ترجمه‌

هنگاميكه آسمان شكافته شود

و هنگاميكه ستارگان فرو ريخته و پراكنده شوند

و هنگاميكه درياها بهم راه يافته يكى گردد

و هنگاميكه قبرها زير و زبر گردد

خواهد دانست هر كس از اعمال خود و آثار آنها آنچه پيش فرستاده و آنچه مؤخر داشته است‌

اى انسان چه چيز فريب داد تو را بنا فرمانى پروردگار خود كه داراى جود و بخشش است‌

آنكه آفريد تو را پس راست و درست نمود تو را پس معتدل و متناسب نمود تو را

در هر صورتى كه خواست تركيب نمود تو را

نبايد مغرور بكرم خدا شد بلكه تكذيب ميكنيد جزاء را

و همانا بر شما نگهبانانى هستند

بزرگواران نويسندگان‌

ميدانند آنچه را بجا ميآوريد

همانا نيكوكاران در نعمتهاى بهشتند

و همانا بدكاران در دوزخند

وارد ميشوند در آن در روز جزا

و نيستند آنها از آن دور شدگان‌

و چه ميدانى تو چيست روز جزا

پس چه ميدانى تو چيست روز جزا

روز كه اختيار ندارد كسى براى كسى چيزى را و كارها در آن روز با خدا است.

تفسير

خداوند متعال در اين سوره شريفه هم متعرّض اوضاع قيامت شده ميفرمايد

جلد 5 صفحه 355

وقتى كه آسمان شكافته شود براى نزول ملائكه و ستارگان فرو ريخته و پراكنده شوند و درياها بيكديگر راه پيدا كرده و يكى گردند و قبرها زير و زبر شوند و مردگان از آنها بيرون آيند در چنين وقت كه روز قيامت است هر كس هر عمل خير و شرّى كه در زمان حيات بجا آورده و هر اثر خوب و بدى كه از اعمال او بعد از مرگ باقى مانده ميداند و در نامه اعمال خود ميبيند چون هر كس سنّت خوبى از خود باقى گذارد هر كس بآن عمل نمايد ثوابش باو ميرسد و هر كس سنّت بدى بگذارد هر كس بآن عمل نمايد گناهش بعهده او است و از ثواب و گناه عمل كنندگان چيزى كم نميشود و پس از اين خداوند خطاب به بنى آدم فرموده كه اى انسان چه چيز فريب داد تو را كه مأمون شدى از عذاب الهى و معصيت نمودى خداوند بخشنده بدون غرض و عوض را و اختيار كريم از بين اوصاف الهى ظاهرا براى اشاره بعلّت قبح معصيت است كه كفران نعمت خداوند منعم باشد و اشعار بآنكه شيطان فريب ميدهد آدمى را كه خدا كريم است معصيت كن ميبخشد و نبايد باين مغرور شد و براى تعليم عذر خواهى از گناه و توبه است كه بنده بگويد پروردگارا اينكه من مرتكب گناه شدم براى اهانت بامر تو نبود بلكه براى اميدوارى بكرم تو بود و در مجمع از پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم نقل نموده كه چون تلاوت نمود اين آيه را فرمود مغرور نمود او را جهلش و آن خداوند كريم آن چنان قادر حكيمى است كه خلق فرمود تو را راست و درست داراى اعضاء سليم و آماده براى منافع مستقيم پس معتدل و متناسب فرمود اجزاء و اعضاء تو را با يكديگر براى حسن منظر و مزيد انتفاع و قيام باعتدال و عدّلك بتشديد نيز قرائت شده و برحسب معنى تفاوتى ندارد و بهر صورت و شكل و شمائلى كه خواست و پسنديد و مصلحت ديد تو را تركيب و خلق فرمود يعنى بهترين صورتها را براى تو اختيار نمود يا تو را بهر صورتى كه خواست از صور آباء و امّهاتت در آورد چنانچه از حديثى كه در مجمع از امام رضا عليه السّلام نقل نموده استفاده ميشود و در هر حال كلمه ما زائده است و در مجمع از امام صادق (ع) و قمّى ره نقل فرموده كه اگر ميخواست تركيب كرده بود تو را بر غير اين صورت و ظاهرا مراد آنست كه اگر ميخواست ميتوانست‌

جلد 5 صفحه 356

تو را بصورت حيوان در آورد ولى باحسان خود تو را با حسن تقويم در آورد نبايد مغرور بكرم خدا شد و معصيت نمود بلى سبب اصلى معصيت شما آنست كه منكر روز جزا يا دين اسلاميد و همانا بر شما نگهبانانى هستند كه ضبط اعمال شما را مينمايند از جنس ملائكه كه گرامى و مكرّمند نزد خدا و نويسندگانند اعمال بندگان را از خير و شرّ و فيض ره نقل فرموده كه آنها دو ملكى هستند كه موكّلند بر افراد انسان مبادرت مينمايند بنوشتن حسنات و تأنّى ميكنند در نوشتن سيّئات شايد گناهكاران توبه و استغفار نمايند و در كافى از امام كاظم عليه السّلام نقل نموده كه چون بنده قصد كار خوب كند نفس او خوشبو بيرون آيد پس ملك موكّل دست راست بملك موكّل دست چپ ميگويد صبر كن اين بنده قصد كار خوب كرده و چون آن كار را بجا آورد زبان او قلم او و مركّب او آب دهانش ميباشد پس مينويسد براى او و چون قصد كار بد نمايد نفس او بد بو بيرون آيد پس ملك موكّل دست چپ بملك موكّل دست راست ميگويد صبر كن اين قصد كار بد كرده و چون آن كار را بجا آورد زبان او قلم او است و مركّبش آب دهنش پس مينويسد براى او حقير عرض ميكنم امر بصبر شايد براى ذهاب سيّئات بحسنات و حسنات بسيّئات باشد و گفته شده اينكه خداوند آنها را كرام خوانده براى آنست كه كار خوب را نوشته و بالا ميبرند و بر خدا عرضه ميدارند ولى كار بد را عرضه نميدارند و ميگويند خدايا تو ستّار العيوبى و بندگانت را بآن امر فرمودى و علام الغيوبى حاجت باظهار ما ندارى و براى اين كرام الكاتبين خوانده شده‌اند و آنها ميدانند آنچه را بندگان بجا ميآورند و فراموش نميكنند و از روى دانش و علم ثبت مينمايند و در احتجاج از امام صادق عليه السّلام نقل نموده كه پرسيدند خداوند كه خود عالم السّرّ و الخفيّات است چرا دو ملك را مأمور بنوشتن اعمال بندگان فرموده فرمود خداوند آنها را بعبادت خود وادار فرموده بارجاع اين امر و قرار داده گواهان بر اعمال بندگان تا مردم بيشتر مواظب بر طاعت و محترز از معصيت باشند براى آنكه ميدانند دو ملك ملازم آنانند و شهادت ميدهند نزد خدا بر نفع يا ضرر آنها و چه بسيار كه اراده گناه ميكنند و چون بياد آن دو ميآيند ترك مينمايند و ميگويند خدا

جلد 5 صفحه 357

ميبيند و ملائكه شهادت ميدهند اين خلاصه روايت بود كه ذكر شد اينها همه براى آنست كه روز قيامت تكليف نيكوكاران معلوم باشد كه مستحق نعيم جاودانند و بايد ببهشت بروند و تكليف بدكاران هم معلوم باشد كه مستحق عذابند و بايد بجهنّم بروند و در آن فرود آيند و بسوزند و چون روى سخن با كفّار مكه است كه منكر معاد بودند ميفرمايد كه هيچ وقت از جهنّم غائب نميشوند و بيرون نميآيند و بعضى گفته‌اند مراد آنست كه قبل از ورود در جهنّم هم از آن غائب نيستند چون باد گرم آن در قبر هم بر آنها ميوزد و براى تشديد اهوال و تعظيم احوال و تكثير احمال و اثقال آن روز خداوند مكرّر فرموده چه ميدانى چه روزى است روز جزا و حقّا هم نميتوان حقيقت آن روز و كيفيّت اوضاع آنرا بدست آورد از قيامت خبرى ميشنوى دستى از دور بر آتش دارى هيچ كس در آن روز نميتواند براى كسى كارى انجام دهد و اختيار امرى را نمايد تمام اختيارات آن روز با خدا است ألان هم همين طور است نهايت آنكه بنظر ميآيد بعضى حاكمند و اختيار بعضى از امور را دارند آن روز اين هم نيست فقط شفاعت است آن هم بايد با اذن خدا باشد چنانچه از روايت مجمع از امام باقر عليه السّلام استفاده ميشود كه زمام امور هميشه بدست خدا بوده و هست و خواهد بود ولى آن روز حكّام ظاهرى هم از بين ميروند و باقى نميماند حاكمى جز خدا در ثواب الاعمال و مجمع از امام صادق عليه السّلام نقل نموده كه كسيكه سوره اذا السّماء انفطرت و اذا السّماء انشقّت را بخواند و در نماز واجب و مستحبّ نصب العين خود قرار دهد خداوند تمام حوائج او را بر آورد و حاجزى بين او و خدا باقى نماند و هميشه او ناظر بخدا و خدا ناظر باو باشد تا از حساب فارغ شود و الحمد للّه رب العالمين و صلّى اللّه على محمّد و آله الطّاهرين.

جلد 5 صفحه 358

وَ إِن‌َّ الفُجّارَ لَفِي‌ جَحِيم‌ٍ «14»

فاجر كسي‌ ‌را‌ گويند ‌که‌ ميل‌ ‌از‌ حق‌ كند و رو بباطل‌ رود و ‌اينکه‌ شامل‌ جميع‌ طبقات‌ كفار و ارباب‌ ضلال‌ ميشود ‌که‌ ‌از‌ حق‌ ‌که‌ دين‌ اسلام‌ ‌باشد‌ رو برگردانيدند و ‌از‌ ائمه‌ طاهرين‌ اعراض‌ كردند و رو بباطل‌ ‌که‌ خلفاء جور هستند رفتند، و ‌از‌ ضروريات‌ دين‌ اعراض‌ كردند، و بدعت‌ ‌در‌ دين‌ گذاردند، و پرده‌ اسلام‌ ‌را‌ پاره‌ كردند، و علنا و متجاهرا مرتكب‌ معاصي‌ شدند بحدي‌ ‌که‌ زوال‌ ايمان‌ ‌آنها‌ ‌شده‌ و بي‌ايمان‌ ‌از‌ دنيا رفتند، و اما ‌اگر‌ خداوند

جلد 18 - صفحه 30

حفظ فرمود و ‌با‌ ايمان‌ ‌از‌ دنيا رفتند و ‌لو‌ آلوده‌ بمعاصي‌ شده‌اند اميد نجات‌ ‌در‌ ‌آنها‌ ميرود وعده‌هايي‌ ‌که‌ خداوند داده‌ ‌از‌ مغفرت‌ و عفو و رحمت‌ خاص‌ اينها ‌است‌ و فرمايشات‌ ائمه‌ و وعده‌هاي‌ شفاعت‌ ‌در‌ حق‌ اينها ‌است‌، بلكه‌ بسا خداوند گناهان‌ ‌آنها‌ ‌را‌ ‌بر‌ ناصبين‌ و مخالفين‌ و ظالمين‌ بآنها بار ميكند و ‌آنها‌ ‌را‌ نجات‌ ميبخشد، و مكرر گفته‌ايم‌ ‌که‌ ‌اينکه‌ منافي‌ ‌با‌ عدل‌ نيست‌ بلكه‌ عين‌ عدل‌ ‌است‌ چون‌ ‌آنها‌ باينها ظلم‌ كردند بايد تدارك‌ شود ‌اگر‌ ظالم‌ عمل‌ صالح‌ داشته‌ ‌باشد‌ بمظلوم‌ ميدهند و ‌اگر‌ ندارد مثل‌ اكثر ظلمه‌ گناهان‌ مظلوم‌ ‌را‌ ‌بر‌ ‌او‌ بار ميكنند، و ‌اگر‌ مظلوم‌ ‌هم‌ گناه‌ ندارد ‌ يا ‌ بمقدار ظلم‌ نميشود بمظلوم‌ خطاب‌ ميشود ‌که‌: ‌هر‌ ‌که‌ ‌از‌ بستگان‌ تو آلوده‌ بمعاصي‌ هستند بياور ‌بر‌ ظالم‌ بار كن‌ ‌تا‌ تدارك‌ ظلم‌ تو بشود. ‌اينکه‌ جنبه حق‌ ‌النّاس‌ ظالم‌ ‌است‌ و اما جنبه‌ حق‌ اللّه‌ ‌که‌ بسيار سخت‌ بالاخص‌ ‌هر‌ چه‌ ظلم‌ شديدتر ‌باشد‌ و مظلوم‌ مقامش‌ رفيع‌تر عقوبتش‌ بيشتر ميشود ‌که‌ ميفرمايد: وَ الظّالِمِين‌َ أَعَدَّ لَهُم‌ عَذاباً أَلِيماً هل‌ أتي‌ ‌آيه‌ 30.

تنبيه‌: ‌ما ‌از‌ ‌اينکه‌ بيان‌ يك‌ نتيجه‌ بدست‌ آورده‌ايم‌ و مكرر ‌هم‌ اشاره‌ كرده‌ايم‌ ‌که‌ ظالمين‌ اهل‌ عصمت‌ و طهارت‌ نه‌ عبادت‌ دارند ‌که‌ بآنها دهند چون‌ ايمان‌ نداشتند و نه‌ اينها معصيت‌ دارند ‌که‌ ‌بر‌ ‌آنها‌ بار كنند ‌اگر‌ گناهان‌ تمام‌ شيعيان‌ ‌را‌ ‌بر‌ ‌آنها‌ بار كنند گمان‌ نميكنم‌ ‌که‌ تدارك‌ ظلم‌ ‌آنها‌ شود.

]

(آیه 14)- «و بدکاران در دوزخند»! (و ان الفجار لفی جحیم).

این که می‌فرماید: «نیکوکاران در بهشت، و بدکاران در دوزخند» ممکن است به این معنی باشد که آنها هم اکنون نیز در بهشت و دوزخ وارد شده‌اند، و در همین دنیا نیز نعمتهای بهشتی و عذابهای دوزخی آنها را فرا گرفته، همان گونه که در آیه 54 سوره عنکبوت می‌خوانیم: «دوزخ کافران را احاطه کرده است».

و نیز جمعی گفته‌اند که این گونه تعبیرها اشاره به آینده حتمی است- ولی معنی اول با ظاهر آیه سازگارتر است.